تا حالا تو ذهنت اومده که زمین چرا یه‌دفعه می‌لرزه؟ یا اینکه میشه فهمید زلزله قراره کی بیاد؟ توی این مطلب می‌خوایم با هم یادبگیریم زلزله چیه، چرا اتفاق می‌افته و دانشمندا دارن چیکار میکنن که زودتر از اومدنش باخبر بشن!
زمین چرا می‌لرزه؟
سطح زمین یه تکه‌ی یک‌دست نیست. مثل یک پازل از چند تکه‌ی بزرگ و سخت به نام «صفحه‌های زمین‌ساختی» ساخته شده. این صفحه‌ها هیچ‌وقت ثابت نمی‌مونن و خیلی آروم، در حد چند سانتی‌متر در سال، حرکت می‌کن، طوری که ما حتی متوجه نمی‌شیم.
وقتی دو صفحه به هم نزدیک میشن یا از کنار هم عبور میکنن، ممکنه به هم فشار بیارن. این فشار سال‌ها جمع میشه تا جایی که دیگه تحملش سخت میشه. بعد، یه‌دفعه این فشار آزاد میشه و باعث لرزش شدید زمین یا همون زلزله میشه.
زلزله رو میشه پیش‌بینی کرد؟
خیلیا دوست دارن بدونن میشه دقیق گفت زلزله کی میاد یا نه. مثلاً بگیم “فردا ساعت ۹ صبح زلزله داریم!”
جوابش اینه: نه، هنوز نمی‌تونیم دقیق بگیم زلزله کی میاد. اما خبر خوب اینه که دانشمندا خیلی کارا انجام می‌دن تا بتونن زودتر نشونه‌های زلزله رو ببینن.
دانشمندا چه کارایی میکنن؟
📊 لرزه‌نگار، گوش زمینه!
یه دستگاه به اسم لرزه‌نگار هست که می‌تونه حتی لرزش‌های خیلی کوچیکی رو که ما حس نمی‌کنیم اندازه‌گیری کنه. اینطوری مشخص میشه زمین داره تو کدوم قسمت‌ها تکون می‌خوره.
🌍 گسل‌ها، خط زلزله‌ان
گسل یعنی شکاف‌هایی تو زمین که معمولاً زلزله از همون‌جاها شروع میشه. دانشمندا نقشه‌ی گسل‌ها رو می‌کشن و بعد بررسی میکنن تا بفهمن کجاها بیشتر در خطرن.
🛰 کمک از فضا
ماهواره‌ها هم وارد ماجرا میشن! این ماهواره‌ها از بالا، تغییرات کوچیک سطح زمین رو اندازه می‌گیرن و بررسی میکنن و اگه جایی تغییر شکل داده باشه یا تحت فشار باشه، خبر می‌دن.
⏳ زلزله‌های قدیمی چی میگن؟
دانشمندا زلزله‌های گذشته رو بررسی میکنن تا بفهمن یه منطقه چند وقت یه بار زلزله داشته. اینطوری میتونن حدس بزنن که شاید باز هم اون‌جا زلزله بیاد.
پس چی کار می‌تونیم بکنیم؟
ما نمی‌تونیم جلو زلزله رو بگیریم یا دقیق بفهمیم چه زمانی زلزله میاد، ولی می‌تونیم برای زلزله آماده باشیم؛ مثلاً:
- بلد باشیم هنگام زلزله کجا بایستیم یا پناه بگیریم (زیر میز محکم یا نیمکت، کنار دیوارهای داخلی دور از پنجره و وسایل سنگین،چارچوب درهای محکم و بدون شیشه و …)
- از پنجره‌ها و شیشه و وسایل سنگین دوری کنیم.
- کوله‌ی اضطراری آماده کنیم (شامل: آب، خوراکی خشک، چراغ قوه، باتری، کمک‌های اولیه و یک کپی از شماره تماس خانواده)
- توی خونه‌ها و مدرسه‌ها تمرین پناه‌گیری انجام بدیم.
- راه خروج اضطراری رو بشناسیم.
🤔 سوالای جالب
۱.چرا و چطور زمین می‌لرزه؟
زمین به دلیل حرکت صفحه‌های زمین‌ساختی می‌لرزه. این صفحه‌ها وقتی به هم فشار میارن و ناگهان رها میشن، باعث زلزله میشن.
۲. آیا زلزله فقط توی خشکی اتفاق می‌افته؟
نه، زلزله زیر دریا هم اتفاق می‌افته و می‌تونه باعث سونامی بشه که امواج عظیم آب رو به سمت ساحل می‌فرسته.
۳. حیوانات چطور می‌فهمن زلزله میاد؟
قبل از زلزله، زمین ممکنه لرزش‌های کوچکی ایجاد کنه که باعث انتشار امواج فراصوت میشه؛ حیوانات میتونن امواج فراصوت رو که ما نمی‌شنویم حس کنن. این امواج میتونن به اون‌ها هشدار بدن که زلزله در راهه.بنابراین ممکنه رفتارهای عجیبی نشون بدن.
۴.آیا زلزله رو میشه پیش‌بینی کرد؟
نه، پیش‌بینی دقیق زلزله ممکن نیست. دانشمندان هنوز نتونستن زمان و مکان دقیق زلزله‌ها رو پیش‌بینی کنن، اما با استفاده از دستگاه‌ها و تحقیقات، میتونن احتمال وقوع زلزله در بعضی مناطق رو بیشتر از قبل تشخیص بدن.
